Εικόνα – Έκφραση- Στάση σώματος - Η μη λεκτική επικοινωνία

Η μη λεκτική επικοινωνία ή αλλιώς η γλώσσα του σώματος περιλαμβάνει κινήσεις και εκφράσεις (κινήσεις του κεφαλιού και των άκρων, συσπάσεις του προσώπου, εκφράσεις των ματιών, στάση του σώματος, φωνή, τρόπος ένδυσης, μακιγιάζ), που αντανακλούν τα συναισθήματά μας. Κατά κάποιο τρόπο, η γλώσσα του σώματος λειτουργεί σαν μεταφραστής του εσωτερικού μας κόσμου.
Η πρώτη παρατήρηση της γλώσσας του σώματος έγινε από τον Δαρβίνο το 1872 στο βιβλίο του “Η έκφραση των συναισθημάτων στον άνθρωπο και τα ζώα”. Πολλές από τις στάσεις και τις κινήσεις του σώματος που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές στους ανθρώπους, είναι κοινές και στο ζωικό βασίλειο, αποδεικνύοντας την εξελικτική πορεία της γλώσσας του σώματος. Η γλώσσα του σώματος προκύπτει από ένα συνδυασμό ερεθισμάτων και έχει τις ρίζες της στην κληρονομικότητα, στην κοινή βιωματική εμπειρία του κάθε είδους και στην εμπειρία όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από την κουλτούρα και την κοινωνία.

Η έκταση της γλώσσας του σώματος στις καθημερινές μας επαφές μπορεί να γίνει πιο κατανοητή αν αναλογιστούμε ότι λιγότερο από το 35% της επικοινωνίας γίνεται λεκτικά, ενώ πάνω από το 65% της επικοινωνίας μας είναι μη λεκτική. Η δύναμη της εικόνας έχει αποδειχτεί ερευνητικά. Οι πληροφορίες εγκαθίστανται στον εγκέφαλό μας κατά 83% μέσω της όρασης, κατά 11% μέσω της ακοής και κατά 6% μέσω λοιπών αισθήσεων. Επιπλέον, το 90% της εικόνας που σχηματίζουμε για τους άλλους, δημιουργείται μέσα στα πρώτα τέσσερα μόλις λεπτά της επαφής και πάνω από το 60% της επίδρασης που δημιουργείται, οφείλεται σε μη λεκτικά ερεθίσματα. Για την ακρίβεια, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα μη λεκτικά μηνύματα έχουν πενταπλάσια ισχύ από τον προφορικό λόγο.

Η γλώσσα του σώματος αποτελεί ένα επικοινωνιακό εργαλείο κατά τη δημιουργία σχέσεων. Ο πρώτος τρόπος προσέγγισης μεταξύ αγνώστων είναι η οπτική επαφή. Στις περισσότερες κουλτούρες για να χτιστεί μία επικοινωνιακή σχέση συμπάθειας είναι απαραίτητη η επαφή με τα μάτια κατά το 60-70% της συνομιλίας. Αυτό γιατί η επαφή με τα μάτια σχετίζεται με την αίσθηση εμπιστοσύνης. Επικοινωνεί επίσης κύρος και δυναμισμό. Παρόμοια χαρακτηριστικά υποδηλώνει η σφιχτή χειραψία ενώ μία “χλιαρή” χειραψία δείχνει αδυναμία ή αδιαφορία. Στις επαγγελματικές επαφές, η χειραψία επιβάλλεται να είναι σφιχτή και σταθερή. Άλλο παράδειγμα είναι το νεύμα που τροφοδοτεί τον συνομιλητή μας με πληροφορίες και δείχνει την αφοσίωση της προσοχής μας στα λεγόμενά του. Ο τόνος της φωνής και ο ρυθμός της ομιλίας είναι επίσης τρόποι για τη δημιουργία αμοιβαίας συμπάθειας.
Μία άλλη τεχνική προσεγγίσης και δημιουργίας δεσμών με τους άλλους, είναι ο λεγόμενος κατοπτρισμός. Ο κατοπτρισμός αποτελεί το πιο δυνατό εργαλείο για τη δημιουργία μίας επικοινωνιακής σχέσης. Αφορά στη ασυνείδητη μίμηση των κινήσεων και της γενικότερης γλώσσας του σώματος των άλλων, σε μία προσπάθεια να νιώσουμε άνετα, τόσο εμείς, όσο και αυτοί.
Ο κατοπτρισμός συμβαίνει φυσικά μεταξύ φίλων ή ανθρώπων με ισάξια επαγγελματική θέση. Έρευνες δείχνουν ότι μιμούμαστε μέχρι και μικροκινήσεις που δεν ελέγχονται συνειδητά. Γι ́αυτό λέγεται για ζευγάρια που έχουν ζήσει μεγάλο μέρος της ζωής τους μαζί ότι μοιάζουν. Ουσιαστικά, ο επί σειρά ετών κατοπτρισμός των εκφράσεων του προσώπου και του σώματος, “χτίζει” μία συγκεκριμένη μυική έκφραση που με τα χρόνια υιοθετείται.

Όπως και σε ό,τι άλλο αφορά στη συναισθηματική νοημοσύνη, οι γυναίκες είναι πιο κατάλληλα εξοπλισμένες από τους άνδρες να εντοπίζουν και να χρησιμοποιούν μιμητική συμπεριφορά ενστικτωδώς. Είναι πιο πιθανό για τις γυναίκες να μιμηθούν ενστικτωδώς τη γλώσσα του σώματος μίας άλλης γυναίκας ή να εντοπίσουν αποκλίσεις μεταξύ λεκτικής και μη λεκτικής πληροφορίας. Οι άνδρες δεν είναι εγκεφαλικά εξοπλισμένοι να εντοπίζουν λεπτομέρειες στη γλώσσα του σώματος και να μετατρέπουν αυτή την πληροφορία σε συνειδητή παρατήρηση. Επιπλέον, κάνουν λιγότερες από το 1/3 των εκφράσεων του προσώπου που κάνουν οι γυναίκες σε μία συνομιλία και διατηρούν μία σχεδόν ανέκφραστη στάση χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν βιώνουν κάποιο συναίσθημα τη δεδομένη στιγμή. Αυτή η αντίδραση είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης των ειδών, που θέλει τα αρσενικά να κατέχουν τον έλεγχο, να έχουν το ρόλο του προστάτη και να κατακρατούν τα συναισθήματα τους. Η στάση του σώματος των ανδρών αποκαλύπτει πολύ περισσότερα για τη συναισθηματική τους κατάσταση απ ̓ότι το πρόσωπό τους.

Γνωρίζουμε λοιπόν ότι το μυαλό επηρεάζει το σώμα, αλλά μπορεί μία προσαρμογή της στάσης του σώματος να προκαλέσει αλλαγή των συναισθημάτων μας; Μία ομάδα ερευνητών, απέδειξε πειραματικά ότι αυτό συμβαίνει, εξετάζοντας στάσεις του σώματος που παραπέμπουν σε εξουσία και αδυναμία και την ταυτόχρονη διάθεση των ατόμων να πάρουν κάποιο ρίσκο. Συγκεκριμένα, παρατήρησαν ότι η διατήρηση μίας διεσταλμένης στάσης σώματος, που σχετίζεται με την εξουσία, οδήγησε σε αύξηση τεστοστερόνης (υπεύθυνη για την αδρεναλίνη) και μείωση κορτιζόλης (υπεύθυνη για το στρες), αυξημένη αίσθηση αυτοπεποίθησης και ως εκ τούτου, συμπεριφορά που περιλαμάνει ρίσκο. Σε όσους διατήρησαν στάση αδυναμίας, παρατηρήθηκαν τα αντίθετα αποτελέσματα. Αυτό υποδηλώνει ότι η εσκεμμένη διατήρηση μίας συγκεκριμένης στάσης σώματος, επεκτείνεται στην ανάλογη προσαρμογή της συμπεριφοράς και των αποφάσεών μας.

Η γλώσσα του σώματος φέρει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστκό: την αυθεντικότητα της έκφρασης, λόγω της δυσκολίας ελέγχου των αντιδράσεών μας. Παρ ̓όλα αυτά, κάθε αντίδραση μπορεί να ερμηνευθεί με παραπάνω από έναν τρόπους και για την ερμηνεία της θα πρέπει να λαμβάνεται υπ ̓όψιν το γενικότερο πλαίσιο της συναναστροφής. Προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσουμε τη γλώσσα του σώματος, πρέπει να έχουμε κατα νου ότι δεν υπάρχουν απόλυτοι κανόνες.
Μία εύκολη μέθοδος αποκρυπτογράφησης είναι η παρατήρηση αναλογίας γλώσσας του σώματος και λέξεων κατά την ομιλία. Συχνά, όσα λέμε δεν συνάδουν με την έκφραση του προσώπου μας και τις κινήσεις του σώματός μας. Επιπλέον, καλό είναι να θυμόμαστε ότι η μη λεκτική επικοινωνία είναι θεματική. Όταν μία κίνηση εκφράζει εκνευρισμό, όλη η γλώσσα του σώματός μας τη δεδομένη χρονική στιγμή θα εκφράζει εκνευρισμό. Άρα κατά την προσπάθεια ερμηνείας της γλώσσας του σώματος του συνομιλητή μας, αναζητάμε το αίσθημα ή την εντύπωση που έχουμε αποκομίσει. συνολικά στις εκφράσεις του. Ο μόνος τρόπος να βελτιωθεί κανείς, είναι η συνειδητή παρατήρηση, τόσο της γλώσσας του σώματος των άλλων, όσο και της δικής μας.

Βιβλιογραφία

1. Birdwhistell, R. L. (1970). Kinesics and Context.
2. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press. Carney, D.R., Cuddy, J.C.A. and Yap, A.J. (2010). Power Posing: Brief Nonverbal Displays Affect Neuroendocrine Levels and Risk Tolerance. Psychological Science, 21(10), 1363-1368
3. Chaplin, W. F., Philips, J.B., Brown, J. D. and Clanton, N. R. (2000). Handshaking gender, personality and first impressions. Journal of Personality and Social Psychology, 79(1). 110-117
4. Eibl-Eibesfeldt, I., (1975). Ethology: The Biology of Behaviour. New York: Holt Rinehart & Winston.
5. Farroni, T., Menon, E., Rigato, H., and Johnson, MH. (2007). The perception of facial expressions in newborns. European Journal of Developmental Psychology, 4(1), 2-13
6. Galati, D., Sini, B., Schmidt, S., and Tinti, C. (2003). Spontaneous facial expressions in congenitally blind and sighted children aged 8-11. Journal of Visual Impairment and Blindness, 97(7), 418-428
7. Knapp, M., Hall, J. & Morgan, T. (2013). Nonverbal Communication in Human Interaction. Boston: Wadsworth
8. Mehrabian, A. (1981). Silent Messages: Implicit Communication of Emotions and Attitudes. Belmont: Wadsworth
9. Oster, H., Hegley, D., and Nagel, L. (1992). Adult judgments and fine-grained analysis of infant facial expressions. Developmental Psychology, 28, 1115-1131
10. Pease, A. & Pease, B. (2004). The Definitive Book of Body Language. Buderim: Pease International
11. Zaltman, G. (2003). How Customers Think: Essential Insights into the Mind of the Market. Boston: Harvard Business School Press.

ΦΑΝΗ ΚΟΥΖΙΟΥ
BSc Communication and Media
Master in Business Administration